Karadeniz Bölgesi

Karadeniz Bölgesi





Yazı: Ahmet Demirci
Türkiye’nin yedi coğrafi bölgesinden birisidir. Anadolu’nun kuzey kesiminde yer alan bölge, kıyısında boydan boya yer aldığı denizin adıyla anılır. Doğuda Gürcistan sınırından batıda Adapazarı Ovası'nun (Akova) doğusuna kadar 1.000 km boyunca uzanan Karadeniz Bölgesi'nin güney sınırı Kuzey Anadolu Dağları'nın güney yamaçlarından geçer. Doğuda Gürcistan, güneyde Doğu Anadolu ve iç Anadolu, batıda Marmara bölgeleriyle çevrilen bölgenin kuzeyinde de Karadeniz yer alir. Genişligi 100-200 km arasinda değişen bölgenin yüzölçümü 141.000 km²'yi bulur. Karadeniz Bölgesi bu yüzölçümüyle Türkiye topraklarının yaklaşık yüzde 18'ini kaplar.

Rize, Trabzon, Bayburt, Giresun, Ordu, Samsun, Amasya, Sinop, Kastamonu, Zonguldak ve Bolu illerinin tüm toprakları Karadeniz Bölgesi'nin sınırrları içindedir. Artvin ve Gümüşhane illerinin çok küçük bazı bölümleri Doğu Anadolu Bölgesi'nde kalır. Tokat ilinin büyük bölümü bölge sınırları içindedir. Çorum ve Çankırı illerinin yaklaşik yarısı İç Anadolu Bö1gesi'nin sınırlarına taşar. Büyük bölümleri Doğu Anadolu Bölgesi'nde kalan Erzurum, Erzincan; iç Anadolu Bö1gesi'nde kalan Sivas, Yozgat, Ankara, Eskişehir; Marmara Bölgesi'nde kalan Bilecik ve Sakarya illerinin bazi bölümleri Karadeniz Bölgesi'nin sınırları içindedir.

Ordu ilinde yer alan Melet Çayı’nın doğusu Doğu Karadeniz bölümü, Melet Çayı vadisinden Gerze yakınlarına kadar uzanan kesim Orta Karadeniz bölümu, Gerze'nin batısında kalan topraklar ise Batı Karadeniz bölümü adıyla anılır.

1985'te yapılan son nüfus sayımı sonuçlarına göre Karadeniz Bölgesi'nde 8 milyondan çok insan yaşamaktadır. Bölgede ortalama olarak kilometrekareye 62 kişi düşer. Doğu Karadeniz bölumünde kıyı şeridinin bazı kesimlerinde nüfus yoğunlugu kilometrekarede 200 kişiyi bulur. Bölge halkının yüzde 70'ini aşan bölümü kırsal yörelerdeki yerleşim yerlerinde, yüzde 30'a yakın bölümü de nufusu10 bini aşan 72 kentte yaşar. Bölgenin en önemli kentlerinden olan Zonguldak, Samsun ve Trabzon'un nüfusu 100 binden çoktur.
Karadeniz Bölgesi Doğal Yapı



Karadeniz Bölgesi'nin Kuzey şekillerini büyük ölçüde Karadeniz kıyısına paralel olarak uzanan Kuzey Anadolu Dağları belirler. Genellikle kıyının hemen ardında bir duvarı andırırcasına yükselen bu dağlar, Doğu ve Orta Karadeniz bölümlerinde iki, Batı Karadeniz bölümünde ise üç sıra oluşturur. Bu dağların Doğu Karadeniz bölümünde birbirine paralel olarak uzanan sıralarına Doğu Karadeniz Sıradağları denir. İki önemli akarsuyun birbirine ters yönde aktığı Çoruh-Kelkit Vadi Oluğu bu sıradagları, kıyı dağları ve iç sıralar olmak üzere ikiye ayırır. Bu olugun Orta Karadeniz bölümünde bulunan Kelkit Vadisi kesimi, Canik Dağlarğ adğyla anılan kıyı dağları ile iç Anadolu Bölgesi'ne dogru alçalarak bir plato görünümü kazanan iç sıraları arasına girer.

Kuzey Anadolu Dağları'nın Batı Karadeniz bölümündeki kesimleri kıyıdan içlere doğru birbirine paralel olarak Küre (İsfendiyar), Ilgaz, Bolu ve Köroglu dağlari denen sıralardan oluşur. Kuzey Anadolu Dağları'nın en yüksek noktasiı doğu kesimde 3.932 metreye ulaşan Kaçkar Dağı'dır. Bu dağların yüksek kesimlerinde yer alan ve gür çayırlarla kaplı sulak yaylalar hayvancılık açısından önem taşır.

Karadeniz Bölgesi'nde ovalar fazla yer tutmaz. Başlıca düzlükler, dar kıyı şeridiyle vadi tabanlarının genişlediği kesimlerde yer alan ovalardır. Bölgenin en büyük duzlükleri, Yeşilirmak ve Kızılırmak'ın getirdigi alüvyonların birikmesiyle oluşan Çarşamba ve Bafra ovalarıdır. Ayrıca Batı Karadeniz bölümünde yer alan Düzce Ovası da önemli bir tarım alanıdır.

Akarsu kaynakları bakımından.en zengin bölgelerimizden biri olan Karadeniz Bö1gesi'nden çıkan sular Karadeniz'e dökülür. Türkiye sınırları içinde doğan ve gene ülke sınırları içinde denize ulaşan en uzun akarsu olan Kızılırmak, bölgenin Orta Karadeniz bölümü kıyısında denize dökülür. Kızılırmak'tan başka Karadeniz Bö1gesi'nden kaynaklanan suları toplayan başlıca akarsular Çoruh Irmagı, Harşit (Dogankent) Çayı, Yeşilirmak, Filyos Cayi ve Sakarya Irmagı'dir. Çoruh Irmagi Gürcistan topraklarinda, Sakarya Irmagi da Marmara Bölgesi sınırları içinde denize dökülür.

Karadeniz Bölgesi sınırları içinde birçok dogal ve yapay göl vardır. Başlıca dogal göller Tortum, Ladik, Çağa, Melen (Efteni) ve Abant gölleridir. Çarşamba Ovası'ndaki Simenlik (Simenit) Golü ve Akgöl ile Bafra Ovası’ndaki Uzun, Balık, Liman ve Karaboğgaz gölleri birer delta golüdür. Doğu Karadeniz Dagları'nın yüksek kesimlerinde buzul aşındırması sonucunda oluşmuş çok saırda buzyalagı (sirk) golü vardır. Bölge sınırları içindeki başlıca yapay göller Almus, Suat Uğurlu, Hasan Uğurlu, Karaçomak, Hasanlar, Sarıyar ve Gökçekaya baraj gölleridir.

Karadeniz Bölgesi kıyıları açığunda Giresun Adası dışında önemli bir ada yoktur. Bölge kıyıları, denize kıyısı olan öteki bölge kıyılarına oranla daha az girintili çıkıntılıdır. Bu kıyıdaki en dikkat çekici çıkıntı Sinop Yarımadası'dır. Yarımadanın kuzeybatı ucunda yer alan İnceburun, Anadolu'nun en kuzey noktasıdır.
Karadeniz Bölgesi iklim ve Bitki Örtüsü



Bölgenin doğal yapısını büyük ölgçüde belirleyen Kuzey Anadolu Dağları, iklim ve bitki örtüsü açısından kıyı ile iç kesimler arasında önemli farklılıklarrn ortaya çıkmasına yol açar. Deniz etkisiyle kıyı kesimi ılıman ve nemlidir. Bu etki mevsimler arasındaki sıcaklık farklarının azalmasına da yol açar. Dağ sıralarının arasında yer alan iç kesimlerde ise kara ikliminin etkisi görulür. Kıyı kesiminin genellikle ılık ve yagışlı olmasına karşın iç kesimlerde yazlar srcak ve kurak, kışlar soğuk ve yağışlı geçer.

Dağları Karadeniz'e bakan yüzünde kışlar genellikle ılıktır, ama batı kesiminde Balkanlar ya da Karadeniz üstünden gelen soğuk havanın etkileri görülür. Doğu Karadeniz bölümü kıyılarında çok yüksek olan yıllık ortalama yağış miktarı, Orta Karadeniz bölümünde azalır, Batı Karadeniz bölumü kıyılarında gene artar. Bölge kıyılarında kar yağışlı gün sayısı yılda ortalama olarak 10'u aşmaz.

Karadeniz Bölgesi'nin iç kesimlerinde mevsimler arasındaki sıcaklık farkları birden artar, yagrışlar ise azalır. Kıyı dağlarının ardında yer alan kesimlerde yıllık ortalama yağış miktarı genellikle 500 milimetrenin altındadır. İç kesimlerde kar yağışlı gün sayısı yılda ortalama 20 dolayındadır.

Karadeniz Bölgesi'nin çeşitli kesimleri arasrnda iklim farklılıkları olduğu gibi doğal bitki örtüsünün yayılışı açısından da farklılıklar vardır. Kıyı dağlarının Karadeniz'e bakan yamaçları ülkemizin orman açısınan en zengin alanıdır. Bu ormanlar bazı kesimlerde yerini yalancı maki topluluklarina, bazı kesimlerde de çay ve fındık bahçelerine bırakır. Bu dağların orta yükseklikteki kesimleri geniş yaprakli ağaçlardan, yüksek kesimleri ise igne yapraklı ağaçlardan oluşan gür ormanlarla örtülüdür. Ormanlarin sona erdigi yüksek kesimlerde Alp tipi çayırlar yer alir. Karadeniz Bölgesi'nin iç kesiminden Doğu Anadolu Bölgesi'ne doğru alçalan kesimlerin dogğal bitki örtüsü bozkır (step) görünümündedir.
Karadeniz Bölgesi Ekonomi



Karadeniz Bölgesi'nde yaşayan halkın büyük bölümü geçimini tarımdan sağlar. Doğu ve Orta Karadeniz bölömlerinde tarımsal üretim ve tarıma dayalı ticaret yaygınken Batı Karadeniz bölümünde tarımın yanı sıra sanayi de ağırlık kazanır.

Karadeniz Bölgesi’nin tanıtıcıi bitkisel ürünü çay, fındık ve mısıdır. Ülkemizde çay yalnızca Doğu Karadeniz bölumünün kıyı kesiminde yetişir. Bölgenin doğu ve batısındakı kıyı kesimlerinde yaygın olarak üretilen fındık, Türkiye'nin dış ülkelere sattığı başlıca tarımsal ürünler arasında yer alır. Bölgede yetiştirilen öteki tarla bitkileri şekerpancarı, patates, arpa, pirinç, soğan, ayçiregi ve kendirdir. Eskiden yaygın olan tütün üretimi önemini yitirmektedir. Yetiştirilen başlıca meyveler elma ve armut; sebzeler ise domates, lahana, hıyar, fasulye ve pırasadır. Miktari az olmakla birlikte bölgenin doğu kıyısında mandalina, portakal ve limon da yetiştirilir.

Karadeniz Bölgesi hayvancılığında sığırcılıkk başta gelir. Yaygın olarak yetiştirilen bir başka büyükbaş hayvan çeşidi de mandadır. Bunların yanı sıra küçükbaş hayvan da yetiştirilen bölgede tavukçuluk ve arıcılık da önem taşır. Karadeniz Bölgesi'nde nitelikli bal üretimi de oldukça fazla miktarda yapılır.

Balık ve orman ürünleri azımsanmayacak düzeyde önem taşıyan gelir kaynaklarındandır. Bölgenin en ünlü deniz ürünu hamsidir. Bölgedeki ormanlardan önemli miktarda kerestelik tomruk elde edilir.

Karadeniz Bölgesi'nde yaygın olan sanayi kuruluşlari tarımsal ürünlerin işlenmesi amacıyla kurulan tesislerdir. Bunlarin başlıcaları çay, fındık işleme, bitkisel yağ, sigara, şeker, kağıt, süt ürünleri ile deniz ve orman ürünleri fabrikalarıdır. Ağır sanayi tesisleri Batı Karadeniz bölümünde yer alır. Karabük ve Ereğli'deki demir-çelik tesisleri ile Ereğli-Zonguldak Komur Havzasi'ndan çıkarılan taşkömürünün kullanıldığı (Çatalağzı Termik Santrali) Türkiye ölçeğinde önem taşır. Birçok hidroelektrik santralinin de bulundugu bölgede yer alan öteki sanayiler çimento ve ateş tuğlasi fabrikalarıdır.

Yeraltı kaynakları bakımından oldukça zengin sayılan Karadeniz Bölgesi topraklarınaki başlıca maden yatakları altın ve gümüş, taşkömürü, linyit ve bakırdir. Taşkömürü üretimi yapılan Zonguldak ili ile bakır üretimi yapılan Artvin ilinde bu madenlerin çıkarımı, arıtımı ve işlenmesi amacıyla kurulmuş birçok tesis vardır. Bölgede kaplıca turizmi açısından önem taşıyan ,şifalı su kaynakları da vardır.

Kıyılarındaki doğal kumsalların, daglarında degişik yeşillikteki ormanları ve buzul gölleriyle eşsiz doğal güzellikler sunan Karadeniz Bölgesi, yeterince tanınmamasına karşılık turizm ve dagcılık açısından Türkiye'nin en ilginç bölgelerindendir. Doğal bitki ve yabanıl hayvan toplulukları için koruma alanları ayrılmış, alabalık üretme istasyonlari kurulmuş olan bölgede eğlenme ve dinlenme olanakları sağlayan birçok orman içi dinlenme yeri vardır. Bunların yanı sıra bölge sınırlari içinde üç ulusal park alanı yer alır. Bunlar Trabzon ilindeki Maçka-Altındere Milli Parkı ile Kastamonu ilinin Çankırı iline komşu oldugu yörede bulunan Ilgaz Dağı Milli Parkı ve Bolu ilinin Zonguldak iline komşu olduğu kesimde kurulan Yedigöller Milli Parkı'dir. Maçka Altındere Milli Parkı'nınn sınırlarıi içinde yer alan Sümela Manastırı her yıl çok sayıda yerli ve yabancı turist tarafından ziyaret edilir.

Eskiden denizyolundan başka ulaşım olanağı olmayan Karadeniz Bölgesi, günümüzde ulaşım olanağı açısından gelişmiş bir düzeydedir. Birçok iskelesi de bulunan bölgenin başlıca limanlari Zonguldak, Samsun ve Trabzon kentlerindedir. Zonguldak ve Samsun limanları birer demiryolu hattıyla Anadolu'nun iç kesimlerine bağlanır. Trabzon limanını, Erzurum ve Ağrı'dan geçerek Gürbulak sınır kapısıyla İran'a bağlayan karayolu, Doğu Karadeniz Sıradagları'nı Zigana ve Kop geçitlerinde aşar. Karadeniz kıyı yolu, bölgenin kıyı kesiminde yer alan birçok kenti birbirine bağlar. Bu yolun en doğusunda yer alan Sarp sınır kapısı, ülkemiz ile Gürcistan arasındadır. Trabzon, Samsun ve Sinop'ta havaalanlari vardır.